دوره آموزشی بانک اطلاعاتی مدرن کلید-مقدار Redis

در هنگام تولید و توسعه اپلیکیشن ها و وب سایت ها، با افزایش روز به روز تعداد کاربران و نیاز به ذخیره حجم بسیار بالاتر داده هایی با ساختارهای متنوع و منعطف، متوجه این مسئله خواهیم شد که بانک های اطلاعاتی سنتی با ساختار مدل رابطه ای دیگر جوابگوی همه نیازهای ما نخواهند بود. به دلیل اهمیت Scalable بودن سیستم ها و تمایل به غیرمتمرکز کردن دیتابیس ها، نیازمند بکارگیری دیتابیس هایی توزیع شده روی سرورهای مختلف هستیم. با این کار بحث Availablity و Consistency مطرح میشود و همچنین موضوع Performance ذخیره و بازیابی داده ها بدون شک یک نیاز اساسی است.

امروزه این نیازمندی ها توسط بانک های اطلاعاتی نوین (NoSQL) پاسخ داده میشوند. کارکرد عالی آنها در بحث Performance، Replication و Partitioning (sharding) میتواند اطمینان بالاتری در توسعه محصولات نرم افزاری فراهم کند.

بانک اطلاعاتی ردیس، یک NoSQL Database از نوع کلید-مقدار Key-Value است که توانایی ذخیره هر نوع داده متنوع را فراهم میکند. انواع داده های قابل استفاده در Redis از جمله رشته String، هش Hash،لیست List، مجموعه Set، مجموعه مرتب Sorted Set و … امکان پیاده سازی هر نوع ساختمان داده ای را فراهم کرده است. به دلیل قابلیت آن در ذخیره داده درون حافظه از سرعت ذخیره و بازیابی استثنایی برخوردار است. برای مثال میتوان از آن به عنوان یک صف درخواست ها، ذخیره Log ها، سرور cache، Buffer، مدیریت Session ها، شمارنده های وب سایت ها و … استفاده کرد.

در این دوره آموزشی پس از توضیح بانک های اطلاعاتی Nosql، دلایل نیاز به آنها و بیان انواع آنها با کمک نظریه CAP Theorem مورد بحث قرار گرفته است. پس از آن معرفی مقدمات دیتابیس Redis به همراه توضیحات انواع داده های مورد استفاده در آن و همینطور Cluster ردیس بیان شده است. در ادامه به تفصیل انواع داده ها، کار با کلیدها، تراکنش ها، اسکریپت نویسی LUA Scripting، Pipeline توضیح داده شده است.

مباحث مربوط به Backup گیری و امنیت و Benchmark کردن سرور ها و همچنین تنظیمات سرورها و کلاینت ها مواردی است که در ادامه این دوره آمده است.

به عنوان مباحث تکمیلی اتصال زبان های برنامه نویسی Java، PHP و Python به ردیس توضیح داده شده و بصورت عملی اتصال پایتون به ردیس و درج و خواندن داده ها نشان داده میشود.

این دوره آموزشی میتواند برای کلیه دانشجویان و علاقه مندان به مباحث کامپیوتر و فناوری اطلاعات بویژه متخصصان حوزه بانک های اطلاعاتی، دید مناسبی برای درک دیتابیس های جدید و بویژه دیتابیس های کلید مقداری ایجاد نماید.

مشاهده و دانلود معرفی دیتابیس Redis و تهیه دوره آموزش بانک اطلاعاتی ردیس

دوره آموزشی بانک اطلاعاتی آپاچی کاساندرا Apache Cassandra

بانک اطلاعاتی Cassandra نوعی دیتابیس NoSQL و از نوع مبتنی بر ستون است که بر اساس آمارها یکی از محبوبترین انواع از نظر کاربرد در بین سایر دیتابییس ها میباشد. در این نوع دیتابیس نگاه به ذخیره داده ها بصورت ستونی بوده و میتوان ردیف هایی با انواع و تعداد ستون های غیر یکسان داشته باشیم. همچنین ستون ها خود میتوانند شامل انواع مختلفی از داده ها باشند.

در این آموزش با شروع از توضیحات ابتدایی به نصب دیتابیس Cassandra پرداخته و عملیات گوناگون روی KeySpace ها و Table ها بیان شده است. پس از آن دستورات درج و ویرایش و حذف و بازیابی داده ها از این پایگاه داده به همراه مثال بصورت عملی نشان داده شده است.

همچنین دستورات پیشرفته Cassandra برای درج Index، اجرای دستورات بصورت دسته ای batch، اجرای دستورات از یک فایل و ثبت خروجی دستورات درون فایل، انواع داده های تعریف شده توسط کاربر، Collection ها شامل لیست ها، مجموعه ها و Map ها، توضیح داده شده است.

این آموزش میتواند به متخصصین داده و دیتابیس و کلیه دانشجویان و علاقه مندان به رشته کامپیوتر و فناوری اطلاعات برای ایجاد درکی عمیق تر از مفهوم دیتابیس های غیر رابطه ای و شناخت بانک اطلاعاتی مبتنی بر ستون Cassandra کمک نماید.

 

آموزش کار با دیتابیس Cassandra بصورت عملی به همراه مثال از مراحل ساخت دیتابیس، keyspace و Table و دستورات درج و حذف و بروزرسانی و دریافت داده ها را میتوانید در دوره آموزشی آپاچی کاساندرا Apache Cassandra مشاهده نمایید.

دوره آموزشی بانک اطلاعاتی NoSQL مونگو (MongoDB)

اگر بخواهیم برای یک اپلیکیشن شبکه اجتماعی یا یک وبسایت که در آن کاربران میتوانند به طور نامتناهی مطلب ارسال کنند، کامنت بنویسند، لایک کنند، کاربران دیگر را دنبال کنند و … پایگاه داده ای طراحی کنیم، آیا میتوان این داده ها را در یک ساختار جدولی ذخیره کرد؟

وقتی از وب سایت ها و اپلیکیشن هایی با میلیون ها کاربر آنلاین که هر لحظه در حال تولید و ارسال محتوا هستند صحبت میکنیم، بحث کارایی (Performance) بانک اطلاعاتی ای که میتواند این حجم انبوه داده ها را ذخیره، بازیابی و مدیریت کند بسیار اهمیت می یابد. دیتابیسی که بتواند داده های غیرساختاریافته  (UnStructured Data) یا نیمه ساختاریافته را ذخیره کرده و در دسترس بودن داده ها (Availablity) و امکان گسترش (Scalability) و تغییر ساختار در آینده را تضمین کند.

در این دوره آموزشی ابتدا بحث دیتابیس های NOSQL به تفصیل بیان شده و دلایل ضرورت و اهمیت آن شرح داده شده است. پس از آن نظریه CAP Theorem بیان شده که میتواند شروعی برای بحث انواع دیتابیس های نوین NoSQL باشد. دیتابیس های مبتنی بر سند (Document Oriented)، کلید-مقدار (Key-Value)، مبتنی بر ستون (Column Based) و مبتنی بر گراف (Graph Based) چهار نمونه از انواع دیتابیس های غیر رابطه ای هستند.

بانک اطلاعاتی MongoDB نوعی دیتابیس NoSQL و از نوع مبتنی بر سند است که بر اساس آمارها محبوبترین نوع از نظر کاربرد و نیاز میباشد. در این آموزش با شروع از توضیحات ابتدایی به نصب دیتابیس MongoDB پرداخته و عملیات گوناگون روی database، Collection، ِDocument ها بیان شده است. پس از آن دستورات درج و ویرایش و حذف و بازیابی اسناد از این پایگاه داده به همراه مثال بصورت عملی نشان داده شده است.

همچنین دستورات پیشرفته MongoDB برای مدیریت Index ها، ایجاد رابطه Relationship  و اجرای عملیات بصورت Atomic توضیح داده شده است و نکاتی که میتواند به مدیر دیتابیس برای آنالیز عملکرد و کارایی دیتابیس کمک کند اشاره شده است.

این آموزش میتواند به مهندسین کامپیوتر، فناوری اطلاعات و متخصصین داده، برای ایجاد درکی عمیق تر از مفهوم دیتابیس های غیر رابطه ای و شناخت بانک اطلاعاتی سندمحور MongoDB کمک نماید.

آموزش کار با دیتابیس MongoDB بصورت عملی به همراه مثال از مراحل ساخت دیتابیس، کالکشن، داکیومنت و دستورات CRUD شامل درج و حذف و بروزرسانی و دریافت داده ها را میتوانید در دوره آموزشی MongoDB مشاهده نمایید.

پیش پردازش (تمیز کردن، آماده سازی و اصلاح داده ها) با نرم افزار OpenRefine

داده های انبوه که اغلب به هم ریخته و غیر تمیز هستند قبل از پردازش و تولید اطلاعاتی که بتوان به کمک آنها تصمیم سازی کرد، نیاز به عملیات تمیز کردن Clean up  داده ها، رفع خطاها، انجام عملیات پیچیده و آماده سازی داده دارند. نرم افزار OpenRefine یکی از نرم افزارهای قوی و کاربردی برای اصلاح و تبدیل داده ها میباشد.

آموزش ویدیویی این نرم افزار (حدود ۵ ساعت آموزش) را با سرفصل زیر میتوانید از سایت فرانش در لینک پایین تهیه نمایید:

  • در بخش اول این دوره مباحث مقدماتی شروع کار با نرم افزار شامل: معرفی نرم افزار و ضرورت تمیز کردن داده ها، توضیح مقدماتی، نصب برنامه و اجرا، آشنایی با محیط برنامه، import داده ها و کار با project history و export  گرفتن مطرح شده است.
  • در بخش دوم عملیات پایه ای داده ها روی سلول ها و ستون ها مانند: مرتب سازی داده ها، faceting و یافتن و حذف داده های تکراری، اعمال فیلتر و تبدیلات بحث شده است.
  • در بخش سوم میتوانید عملیات پیشرفته کار با داده ها از قبیل: سلول های چند مقداری، دسته بندی داده ها، تبدیل و تغییر و شکستن داده ها، جابجایی سطر و ستون ها و Reconcile (مرتبط کردن) داده ها را فرا بگیرید.
  • همچنین در انتها مباحث تکمیلی همچون: عبارات باقاعده (Regular Expressions) و کار با زبان GREL (زبان دستکاری داده ها) General Refine Expression Language اشاره شده است.

تهیه دوره آموزشی تمیز کردن داده ها با نرم افزار OpenRefine در سایت فرانش

 

کارگاه فناوری های نو (آینده فناوری های در دنیای هوش مصنوعی)

برخی موارد مطرح شده در این دوره آموزشی عبارتند از:

  • نقاشی ها، شعرها و قطعات موسیقی تولید شده توسط کامپیوتر و هوش مصنوعی، روند مشاغل آینده، ربات های هوشمند، مهارت های مورد نیاز دنیای آینده
  • هوش دیجیتال Digital intelligence Quotient، ابزارهای دیجیتالی و نرم افزارهای کمک به بهبود نظم ذهنی، دستیار دیجیتال، Mind Manager ها
  • روندها و رویدادها در فناوری اطلاعات، نسل z، ویژگی های نسل اینترنت، ابر روندهای تکنولوژی، جان هنری، The turk، سایبورگ، سن تور، قنطورس، نیماسب، انواع فناوری ها
  • هوشمندی جوامع، میزان اطلاعات تولید شده، قانون مور، سینگولاریتی، تکینگی، هوش ماشین، روند تحولات زندگی انسان ها، انقلاب های صنعتی، انقلاب صنعتی چهارم، اینترنت چیزها، فناوری ابری، کلان داده ها، هوش مصنوعی، نانوتکنولوژی، بیوتکنولوژی، ربات های هوشمند و عاطفی، اتومبیل های خودران، پرینت سه بعدی
  • سوالات جدید دنیا، مسائل دنیای فناوری اطلاعات، مباحث اخلاقی در مقابل مباحث قانونی، پیچیدگی تصمیم گیری اخلاقی، مسئله ترولی، Privacy By Design، قوانین آسیموف
  • پیش بینی آینده دنیای فناوری، ربات های آینده، نگرانی ها و امیدهای دنیای آینده، اعتیاد به اینترنت، نوموفوبیا، دیپ فیک، روانشناسی ربات ها، اقتصاد فضا، مهارت های نرم، پلتفرم ها، کتاب ذهن کامل نو دنیل پینک، کتاب صفر به یک پیتر ثیل

اسلایدهای این کارگاه را میتوانید اینجا دریافت نمایید.

جلسه یکم کارگاه فناوری های نو – انسان، کامپیوتر، پارسال دوست، امسال رقیب!
جلسه دوم کارگاه فناوری های نو – جانم را بگیر، دستیار دیجیتالی ام را هرگز!
جلسه سوم کارگاه فناوری های نو – جناب قاضی، من و کامپیوترم با هم تفاهم نداریم.
جلسه چهارم کارگاه فناوری های نو – اسم: ربات، فامیل: رباتی، اشیا: ربات پلاستیکی
جلسه پنجم کارگاه فناوری های نو – اخلاق ربات ها، ماشین ها، الگوریتم ها
جلسه ششم کارگاه فناوری های نو – ربات خوش فکر، ربات با ادب، ربات آینده نگر

 

دسترسی به ویدیوهای دوره از طریق سایت فرانش به آدرس های:

آیا واقعا هر که را افزون خبر جانش فزون؟

مولانا در یکی از ابیات خود در مثنوی میگوید: جان نباشد جز خبر در آزمون، هر که را افزون خبر جانش فزون.

داشتم فکر میکردم که در همه عصر ها بویژه پس از گسترش اینترنت و شبکه های اجتماعی، حجم بسیار زیادی از خبرها را در طول روز میشنویم. انبوهی از این خبرها مطالب زرد و سطحی و کم ارزش اند. آیا واقعا این خبرها هستند که میتوانند جان ما را افزون کنند؟ آیا اگر من در explore اینستاگرام یک ساعت وقت بگذارم صاحب خبر میشوم؟ آیا در آزمون زندگی ما این دست خبرها به کار می آید؟ من که فکر نمیکنم این خبرها جز کمک به کمتر و سطحی تر فکر کردن، نوازش چشم از طریق دیدن صحنه های زیبا ولی ساختگی و عمیق تر شدن لایه های فضولی کردن که عادت و سرگرمی قدیمی مردم است چیزی بیشتر باشد.

یاد جمله ای در بچگی می افتم که به ما میگفتند سعی کن معلوماتت را زیاد کنی و ما هم برای افزایش معلومات به حفظ کردن نام بازیکنان روی کارت های بازی و اسم ماشین ها و تعداد سیلندرها و نام هنرپیشه ها مشغول بودیم. اما هیچ وقت نپرسیدیم که منظور از معلومات چیست؟ شاید چون در زبان عربی فعل عَلِمَ تقریبا به دانستن هر چیزی اطلاق میشود ما هم برای کلمه علم و معلومات دچار بدفهمی شده ایم. برای همین است که حتی در بزرگسالی هم برخی از ما نام و تعداد همسر و فرزند فلان هنرپیشه را هم معلومات میدانیم! شاید اگر قرار بود چندین هزار سال عمر کنیم این خبرها میتوانست به عنوان تفریح تلقی شوند اما در این عمر بسیار بسیار کوتاه ما …

نمیدانم حجم انبوه پست ها و کامنت ها و خبرهایی که در اپلیکیشن های مختلف میبینیم چقدر عمیق اند و در طولانی مدت چقدر میتوانند مفید باشند اما فکر میکنم هر کدام از ما خبرهایش با دیگری فرق دارد. و اصولا فرق ما انسانها نوع خبرهایی است که به آنها توجه میکنیم، روی آن ها فکر میکنیم و برای دیگران بازگو میکنیم. این اختیار و توانایی ما انسانهاست که آگاهانه خبرهایمان را انتخاب کنیم. برای شخصی ممکن است خبری مهم و شایسته نقل به دیگران باشد و برای شخص دیگری خبری زرد و بی اهمیت. شاید هم کسی در درون خود خبرهای جدیدی در جریان می بیند که اخبار بیرونی برای او جز مطالبی تاریخ گذشته و بی مصرف نیستند.

فکر میکنم تفاوت انسان ها نه تنها به نوع خبرهایی است که به آن توجه میکنیم بلکه به برداشت و درکی است که از هر خبر داریم. از یک خبر مشترک هر کس برداشت متفاوتی میکند. و افسوس جامعه ای که آنقدر مطالب سطحی دیده و شنیده باشد که دیگر نه میتواند خبرها را از هم تمیز دهد و نه میتواند برداشت صحیح و دقیقی از خبرها داشته باشد. مخصوصا در اپلیکیشن هایی مثل اینستاگرام که بر اساس فعالیت و لایک های ما و دوستان ما خبرهای جذاب مورد علاقه ما را دسته بندی کرده و نمایش میدهد و همچون حبابی طلایی در یک حلقه بینهایت مجدد مطالب شبیه همان دسته به ما نمایش داده میشود.

خیلی مهم است که اطرافیان خود را چه کسانی انتخاب میکنیم. چون بسیار مهم است که آنها چه خبرهایی را دنبال میکنند. به چه مطالبی توجه میکنند و چه حرف هایی را بی ارزش میدانند. بودن و سپری کردن وقت بین آشنایان و همکاران کم کم باعث میشود توجه ما نیز به نوع خبرهای میانگین آن جمع نزدیک شود. بسیاری اوقات به این نتیجه میرسیم که جایگزین کردن افراد با کتاب ها، وبلاگ ها و سخنرانی ها و … تصمیم بهتری است. زیرا خبرهایی ناب تر و عمیق تر برایمان دارند.

مدت هاست شبکه هایی مثل اینستاگرام را محدود به دنبال کردن برخی اساتیدم کرده ام و بیشتر نوشته های وبلاگ دوستانم را از طریق RSS دنبال میکنم.

مدت هاست احساس بهتری دارم. مدت هاست احساس بسیار بهتری دارم…

کودک درون و کودک بیرون

داشتم فکر میکردم که ما انسان ها در این عمر محدود فرصت دیدن متوسط حدود ۷۰  یا ۸۰ سال از این دنیا را داریم. اگر به تاریخ علاقه مند باشیم میتوانیم از محدودیت عمرمان عبور کنیم و از چند هزار سال نسل های گذشته مطلع شویم. یا در کتابها و فیلم ها، حاصل تخیلات بشر از نسل های احتمالی آینده را ببینیم.

انسان مانند برخی دیگر از حیوانات گونه ای است که معمولا عمر پدر و مادر با بخشی از عمر فرزندان همپوشانی میکند. یعنی اینگونه نیست که با تولد فرزند، والدین از دنیا بروند. لذا در این مدت همپوشانی نسل ها، انتقال تجربیات صورت میگیرد.

البته ما انسانها توانسته ایم با بسیاری از اختراعات فوق العاده مانند نوشتن و ثبت اطلاعات، الزام همپوشانی عمر را از بین ببریم تا تجربیات و دانش ها را به نسل های بعد منتقل کنیم. علاوه بر این ما انسان ها نه فقط به فرزندان خودمان بلکه به تمام فرزندان دنیا دانش مان را منتقل میکنیم و از همه پدران و مادران دنیا درس می آموزیم.

اما آنچه میخواهم بگویم اینست که ما انسان ها در طول این مدت عمر محدود، چیزی حدود ۵ نسل را با چشم فیزیکی خودمان میبینیم. نسل پدر بزرگ و مادربزرگ، نسل پدر و مادر، نسل خودمان، نسل فرزندان و نسل نوه ها. البته برخی افراد هم در کودکی جد پدر و مادر و یا در سن پیری فرزند نوه خود را هم می بینند.

اما دیدن این نسل ها چه پیامی برای ما دارد؟ از دیدن روند تغییرات این چند نسل بصورت فیزیکی و مطالعه نسل های پیشین و پسین بصورت غیر فیزیکی چه درسی میتوانیم بیاموزیم؟

شاید آمدن نسل بعد و تولد و فرصت کودکی کردن دوباره برای ما پیام بزرگی باشد تا کودکی فراموش شده خودمان را دوباره ببینیم. آنها انگار خود ما هستند، همان کودک درون ما که آن را به فراموشی سپرده ایم. با دیدن آنها باید به یاد بیاوریم که پرسشگری و کنجکاوی ویژگی یک انسان زنده است. اگر امروز در قالب های ذهنی خشک و سخت گرفتار شده ایم باید آزاد و رها بودن را از کودکمان بیاموزیم. روحیه ای که تمام مدت و پی در پی در حال سوال پرسیدن و یادگیری هستند. نکند تکرار روزها باعث شده تا دیگر سوالی را از خود نپرسیم.

دیدن نسل بعد و قبل یادآور آنست که بدانیم ما هم همینگونه آمدیم و مانند دیگران هم میرویم و آیندگانی خواهند آمد.

چه خطای بزرگی است اگر فکر کنیم فقط بچه ها از ما می آموزند و ندانیم که بسیار بیشتر از آنچه کودکان از ما می آموزند را در واقع ما باید از آنها بیاموزیم. ما انسان ها در کودکی، وقتی خودمان در حال گذراندن کودکی هستیم برداشت عمیقی از انسان و کودکی نداریم و تنها آرزویمان زودتر بزرگ شدن است. اما فرصت دیدن کودکان باعث میشود خودمان را دوباره در ذهنمان مرور کنیم. دوباره کودک شویم اما این بار از بالا به خودمان نگاه کنیم. ببینیم که زندگی من چه بوده و هست. حتی به رفتارهای پدر و مادرمان با خودمان دوباره فکر کنیم و روش تربیتی و افکار آنها را مرور کنیم. این نگاه وقتی ما به نوه های خود نگاه میکنیم قطعا بسیار عمیق تر هم میشود. چون وقتی به فرزندان فرزندان خود مینگریم در واقع نگاه میکنیم که فرزندان ما چگونه در حال تربیت فرزندان خود هستند. یعنی فرزند شما اکنون چگونه در حال ادامه دنیا با فرزند خود است. دیدن روشی که فرزند شما با کودک خود برخورد میکند میتواند هم شیرین و هم دردناک باشد. لذا دیدن نوه چقدر سخت و آموزنده است. چون خودمان را در حال تکرار کردن خودمان میبینیم.

چقدر حیف اگر تولد و رشد فرزندمان هر لحظه موجب تردید و تغییر در مدل ذهنی گذشته ما نشود. ساده ترین و در عین حال عمیق ترین سوال ها که ما تا امروز پاسخ آن را بدیهی فرض کرده ایم اما در واقع جوابی برای آن نداریم توسط فرزند یا نوه مان پرسیده میشود که ما را با عمق تنهایی و ناآگاهی مان از درون خودمان آشنا میکند. سوال هایی که تا امروز توانسته ایم با بی توجهی و سطحی نگری از آنها فرار کنیم. بله، فرزندمان ما را مستقیما با خودمان روبرو میکند.

کودک ما میتواند نمودی از کودک درون ما باشد که مدت هاست او را به فراموشی سپرده ایم و آن را به سکوت و انزوا رانده ایم. کاش پیش از آنکه کودکمان را نیز منزوی در افکار پوچ و بسته خودمان بکنیم، ما از آنها روحیه کنجکاوی، پرسشگری و یادگیری پیوسته را بیاموزیم.

کاش بیشتر از آنکه حرفی بزنیم، در مقابلشان سکوت کنیم تا آنها بیرون از قالب های ذهنی بسته ما، برایمان از دنیا بگویند و ما با گوش جان، فقط بشنویم، سکوت کنیم، سکوت کنیم و سکوت کنیم.

روند تغییرات مشاغل

هر بار که به نوع و شکل مشاغل آینده فکر میکنم اغلب چندین حس را میتوانم در خودم بیابم. نوعی ترس از سر نادانی، نوعی شادی از سر امید به پیشرفت ها و نوعی ابهام بخاطر ذات غیر قابل پیش بینی آینده. کافیست کمی پیگیر مقاله ها و اخبار فناوری ها باشیم تا به تغییرات سریع مشاغل در دنیا پی ببریم. در دنیای امروز گوشی های هوشمند، فناوری های پوشیدنی، شبکه های اجتماعی، کلان داده ها و یادگیری ماشین ها، بر مشاغل ما انسان ها سایه انداخته اند. فعالیت در این شرایط آمادگی متفاوتی از آنچه پدر و مادر و مدارس در گذشته کودکان را برای آن آماده میکردند نیاز دارد. امروز من برای نصیحت کردن فرزندم از کدام پند هایی که پدر و مادرم روزی به من آموختند میتوانم استفاده کنم؟ چه نصیحتی درباره چگونگی مواجهه با فناوری هایی که امروزه از هر چیز و هر کس در زندگی به ما نزدیک ترند وجود دارد؟ فناوری هایی که صبح ما را از خواب بیدار میکنند و شب برایمان قصه ها میگویند تا در آغوش آنها به خواب برویم.

گرچه ما به نصیحت و پند و اندرز گفتن عادت و علاقه داریم، قطعا منظورم نصیحت کردن نیست. اگر هم نصیحتی نیاز باشد این ما هستیم که باید از نسل های بعدی خود بخواهیم تا کمی ما را نصیحت کنند. چون اگر پای آنها را قطع نکرده باشیم و آنها را زیر پایمان له نکرده باشیم آنها هستند که باید روی شانه های ما قرار بگیرند تا بلکه با چشمان دوربین خودشان مسیر را نشانمان بدهند. چشم بسیاری از ما برای دیدن آینده کم بیناست و به همین خاطر چون تصویر مبهم و کدری را ملاحظه میکنیم احتمالا تکنولوژی ها را همچون غولی ترسناک میبینیم و از آن وحشت میکنیم. هدفم از این حرف ها هیچ نیست جز روی کاغذ آوردن کمی از تفکراتم. و احساس نیاز به بیشتر اندیشیدن، بیشتر خواندن، بیشتر شناختن و بیشتر آماده شدن. بجای ترسیدن و چشم بستن.

در روزگاری که روبات ها میتوانند مانند ما و حتی بهتر از ما انسان ها صحبت کنند، بازی متفاوت میشود(game changer). امروزه دستیاران دیجیتال(personal digital assistant) نه به معنای یک کامپیوتر جیبی و همراه، بلکه به عنوان یک خود دیگر از ما (a second self) و حتی آگاه تر از خودمان به خودمان تبدیل شده اند. این شخصیت دیگر خودمان (alter ego) اموری را بجای ما انجام میدهد، قرار ملاقات هایی را تنظیم میکند و به جای ما در مراسم و جلسه و دید و بازدید ها شرکت میکند. اینکه بهترین زمان ملاقات را دستیار دیجیتال من در مذاکره با دستیار دیجیتال شما تعیین کند البته هر انسانی را به فکر وامیدارد. کاری که مدت هاست بعضی از ما انسان ها آن را به فراموشی سپرده ایم. کاش میتوانستیم کمی روندهای تکنولوژی را بهتر ببینیم تا میفهمیدیم بزودی دیگر شغلی به نام منشی و مسئول دفتر و هماهنگ کننده و غیره نخواهیم داشت. شما برای یافتن پاسخ یک سوال به گوگل بیشتر اعتماد دارید یا به دوستتان؟ اگر شوخی ها و انسان برتربینی هایمان را کنار بگذاریم، خواهیم دید که امروز موتورهای جستجو با الگوریتم های یادگیری شان بسیار بهتر از ما انسانها کار گشتن و گردآوری مطالب را انجام میدهند. همینطور بسیار بهتر از ما کار هماهنگی ها و برنامه ریزی ها را. مدت هاست که نتایج آزمایش ها و تحقیقات متخصصان علوم شناختی ثابت کرده که انسان ها در تصمیم گیری ها عموما بسیار نابخردانه عمل میکنند. ما انسان ها بخاطر ذهنیات و تجربیات گذشته خود، غرق در سوگیری ها، پیش قضاوت ها و احساسات هستیم که قطعا در نتیجه تصمیم گیری های ما موثر است. برخی از این خطاها بطور درونی و ناآگاه است و برخی تحت تاثیر عوامل خارجی و محیطی.

به نظرم میرسد پدر و مادری که کمی توانایی دیدن روندهای پیشرفت تکنولوژی ها را داشته باشد قطعا به فرزند خود پیشنهاد شغل های پر درامد امروزی را نمیکند. باعث تاسف است اگر ما بر اساس مدل ذهنی منسوخ دهه های پیش یعنی در زمان تحصیل و انتخاب شغل خودمان، بخواهیم برای فرزندمان که قرار است شغل و رشته ای برای امروز و دهه های بعدی خود انتخاب کند پیشنهاد کنیم. فکر میکنم برای کسی که دید خوبی از روند ها ندارد شاید بهترین کار سکوت باشد. چه بسا چیزی نگفتن و آزاد گذاشتن انتخاب فرزندان بهتر از آن باشد تا اینکه مدام بخاطر ترس ها و نگرانی های خودمان برخی مشاغل و رشته های کلیشه ای را به فرزندانمان تحمیل کنیم. البته دیدن تغییرات مشاغل برای کسی که چشمانش را به تغییرات بسته است غیر ممکن است.

اگر از برخی مشاغل که هنوز جنبه فیزیکی و یدی دارند و کمی دیرتر جای خود را به روبات ها میدهند بگذریم، مشاغل پر تقاضا در کشور ما مانند پزشکی، حسابداری، مدیریت و بسیاری دیگر، همین امروز هم دچار تحول شده اند. برچسب ها و دستبند های هوشمند متصل به شخص هر لحظه وضعیت سلامتی بدن را ثبت و گزارش میدهند. سیستم های خبره پزشکی کار پزشک را در تشخیص بیماری ها انجام میدهند. یونیت های دندان پزشکی اتوماتیک، انجام عمل های جراحی از راه دور و یا خودکار و بسیاری موارد دیگر. ناگفته نماند که پیشرفت های ژنتیک و اعمال تغییرات در ژن ها باعث کاهش بیماری های ژنتیکی و قوی تری شدن سلول ها برای جلوگیری از بیماری ها و افزایش طول عمر، موجب تغییرات زیادی در این نوع مشاغل شده است.

در مورد مشاغل مرتبط با حسابداری و مدیریت با وجود نرم افزارها و از بین رفتن روال های کاغذی به مرور نیاز به حسابدار و کمک حسابدار بسیار کاهش خواهد یافت. با وجود سیستم های اطلاعات مدیریت که به تصمیم گیری های مدیریتی می انجامد امروزه با کمک روش های تشخیص الگو از طریق کلان داده ها و یادگیری ماشین شغل مدیران و تحلیلگران مالی نیز تغییرات فراوانی را شاهد است.

حتما شروع خدمات رسانی شرکت های درخواست هوشمند تاکسی را در کشورمان را به یاد دارید. گاهی هنوز هم اعتراض هایی را میبینید که از طرف کسانی است که تغییرات و روند تکنولوژی را ندیده اند و نمیبینند. و چقدر نزدیک است که این وضع را برای مشاغلی مانند بانکداری، بیمه و صنایع مرتبط مشاهده کنید. گرچه صاحبان این کسب و کارها کم و بیش این نسیم را حس میکنند اما حیف که فقط بعد از طوفان آن را باور میکنند. (شاید دلیل ادامه مشاغل سنتی، کمک به حفظ نیروی کار باشد. نیروی کاری که اغلب هم غیر متخصص و با سطح دانش و قدرت انعطاف پذیری کم است. مطمئنا هر کشور روزی با در نظر گرفتن هزینه و فایده حفظ مشاغل سنتی در مقایسه با جایگزینی ماشین ها به این نتیجه میرسد که به صرفه تر است بجای حفظ و ادامه مشاغل انسان هایی که کارشان امکان مکانیزه و اتوماتیک شدن دارد برای توانمند کردن نیروها هزینه کند.)

امروزه با اتومبیل های بدون راننده و پهپاد های حمل کالا میتوان به وضوح آینده ای را دید که در آن شغلی به نام راننده تاکسی، اتوبوس، پیک، پستچی و … به شکل فعلی نخواهیم داشت. Drone هایی که کالا را درب منزل شما تحویل میدهند بسیاری از فعالیت ها و مشاغل را تغییر میدهند. علاوه بر این با کمک فناوری اینترنت اشیا، دیگر مامور ثبت کنتورها را در کوچه و پس کوچه ها نخواهیم دید. میتوانید حدس بزنید چرا به شغل آمارگیر دیگر نیاز نخواهیم داشت. و به جای تعداد زیاد پلیس هایی که سر چهارراه ها می ایستند، تنها یک پهپاد بالای چهارراه مشغول نظارت خواهد بود.

ربات های نظافت و جاروکشیدن و مراقبت از سالمندان و کودکان در خانه ها، همین امروز هم زحمات زیادی میکشند که قطعا در آینده احساسات و عواطف بیشتری را نیز فرا خواهند گرفت. در رستوران ها و مهمانی ها وظیفه سرو غذا و جابجایی ها را بسیار رسمی تر و محترمانه تر از حتی انسان ها انجام خواهند داد.

در کارگاه ها و کارخانجات بیشتر از امروز بازوهای ربات ها جایگزین بازوهای پرخطا و خسته انسان ها خواهند شد. و کار مسئولین خطوط و نظارت کیفی را بسیار تغییر خواهند داد.

کشاورزان نسل سوم (Farmer 3.0) با کمک فناوری های هوش مصنوعی، سنسورهای اتوماتیک، روباتیک، پهپادها و مهندسی ژنتیک در کنار تحلیل کلان داده ها شغلی بسیار دانشی تر در مقایسه با کشاورزان این روزگار خواهند داشت. ضمنا روش های کشاورزی عمودی (Vertical Farming) محدودیت های زمین کشاورزی را کاهش میدهد. دامپرورانی که به فناوری هایی برای ایجاد جایگزین های آزمایشگاهی گوشت Lab Grown Meat/Alt Protein آشنایی دارند و میدانند که بدون پرورش و کشتن حیوانات هم میتوان پروتئین با کیفیت بالاتر ایجاد کرد. (برای سیر کردن ۸ میلیارد انسان روی زمین و تولید غذای کافی، مباحث تولید غذا در آزمایشگاه و همچنین مباحث تغییر و اصلاح ژن ها مانند CRISPR اهمیت فراوان می یابند.)

حتما میتوانید حدس بزنید که نانوتکنولوژی، بایوتکنولوژی، فناوری های ساخت باتری هایی با کارایی بیشتر چه تغییراتی در زندگی و مشاغل امروز و فردای ما ایجاد کرده است.

فکر میکنم زندگی در این دنیای همیشه روشن (always-on) بر خلاف زندگی سنتی و ذهن های نیمه خاموش مان، ما را بیشتر مجبور به مطالعه و اندیشه درباره فلسفه تکنولوژی و اخلاق تکنولوژی میکند. سعی میکنم به مرور مطالب بیشتری درمورد اخلاق و فلسفه فناوری در اینجا بنویسم.

معلومات نسل ما و نسل بعد ما

به صفحه یک کتاب درسی نگاه میکردم. طوری زیر جمله ها و کلمه های کلیدی و مهم خط کشیده شده بود که کاملا مشخص بود صرفا برای حفظ کردن موقتی مطالعه انجام شده. یاد خودمون افتادم. ما هم همینطور میخواندیم. حفظ کردن چند کلمه کلیدی که فکر میکنم شاید چشم ناز معلمان نازنین مان هم در جواب ها به دنبال همین کلمات جادویی بود تا به شرف وجودشان نمره ای برایمان منظور گردد.

هزار افسوس از بازتکرار رخدادهای اشتباه نسل ها،  و دیدن روند سطحی شدن ما انسان ها. مطالعه بدون فهمیدن، خواندن بدون درک و یادگیری بدون عمق. مقصر من هستم که به فرزندم نگفته ام که از تو نمره نمیخواهیم. تو لازمست بتوانی بین مفاهیم مختلف رابطه ذهنی و ساختار منظم برقرار کنی. و با هر اطلاع جدیدی نظام ذهنی قبلی خود را تنظیم مجدد کنی. چه بسیار که مجبور میشوی دانسته های گذشته ات را دور بریزی و حتی به بسیاری از آنها بخندی.

اگر نتوانیم در مغز این ارتباط را بین مفاهیم برقرار کنیم، داشتن مغز و افتخار به انسان بودن چه ارزشی دارد؟

ویکی پدیا بسیار بیشتر از ما محفوظات دارد. در بچگی همیشه میشنیدیم که سعی کن معلوماتت بیشتر شود. امروز که به کیفیت سرچ موتورهای جستجو نگاه میکنم و توان آنها را در ایندکس کردن محتواها برای دسترسی بهتر میبینم، بیشتر از همیشه به معنای افزایش معلومات فکر میکنم. از برخی انسانها که در مغزشان فضایی برای دانستن اطلاعات فلان هنرپیشه یا رابطه او با فلان ورزشکار یا تعداد بچه های آنها اختصاص داده اند غصه ام میگیرد. شاید به دردِ کلمات دچار شده ایم. در عربی فعل عَلِم به معنی دانستن را معادل هر نوع دانستنی میدانند. مثلا اینکه ما بدانیم فلان خواننده چه عطری دوست دارد را نیز علم میدانیم. و چقدر این تعریف با کلمه Science که ما آن را نیز علم ترجمه میکنیم فرق دارد!

گاهی فکر میکنم علاوه بر تلگرام، انگار چیزهای مهمتری در این کشور فیلتر است. نسلی که مطالعه و یادگیری عمیق و مرتبط را برای خودش فیلتر کرده و بواسطه خواندن مطالب پراکنده و سطحی در شبکه های اجتماعی توهم یادگیری برایش بوجود آمده را با کدام فیل تر شکن میتوان باز کرد؟

چالش ها و دغدغه های ما در مورد اینترنت اشیاء

IOT به عنوان نماینده انقلاب صنعتی چهارم، به دلیل ایجاد تحول بنیادی در مشاغل، اقتصاد و زندگی روزمره مردم دارای اهمیت فراوان می باشد. کشور ما نیز تحت تاثیر این روند طی سال های گذشته به دنبال انتقال دانش و فناوری IOT بوده و مطلب زیر توضیح برخی موارد در ارتباط با این فناوری می باشد:

یکی از دغدغه های عمده کشورها بویژه جوامع سنتی حفظ جایگاه والا و حفظ کرامت انسان در مواجهه انسان و اشیا، است. این نگرانی همواره در مورد IOT نیز بیان شده است. اما بیان این دلنگرانی ها بدون درک عمیق روندهای فناوری ها در دنیای پیش رو معنای مشخصی ندارد.

مفهوم جایگاه و ارتباط انسان و ماشین (اشیاء) مربوط به بحث IOT نیست، بلکه لازم بوده در مباحث پایه ای تر مانند هوش مصنوعی، یادگیری ماشین، سیستم های خودمختار، روباتیک، نانوتکنولوژی، بایوتکنولوژی و … مورد بحث قرار گرفته باشد.

کلماتی مثل “جایگاه”، “کرامت” و “والا بودن” حتی در این دنیای فیزیکی و بدون حضور اشیاء هوشمند، معنا و مفهوم کاملا مشخصی ندارند. با در نظر گرفتن بحث هایی مانند هوشمندسازی، خودکارسازی، خودمختاری ماشین ها و مباحث Human Augmentation و Human Substitution  که تنها بخشی از نتایج مهم انقلاب صنعتی چهارم هستند، نمیتوان همچنان نگاه متعلق به دوره های قبل را برای انسان این دوره به کار برد.

 اگر درک درستی از روندهای تکنولوژی نداشته باشیم به این معنی است که در حال برنامه ریزی کشور برای آینده ای هستیم که از بسیاری از جنبه های آن چشم بسته ایم. امروزه خالقِ تکنولوژی ها، تعریف کنندگان اخلاقِ تکنولوژی هستند و نه دولت ها. امروزه خالق خودروهای بدون سرنشین، خالق شبکه های اجتماعی، خالق ماشین ها و خانه های هوشمند، خالق گجت ها و تکنولوژی های پوشیدنی و … مفهوم اخلاق و معنای حریم خصوصی را در این حوزه ها تعریف میکنند.

 انقلاب صنعتی چهارم بواسطه وجود هوش مصنوعی آنقدر پیچیده است که درک عمیق آن حتی برای خود شرکت های بزرگ فناوری که در لبه دانش حرکت میکنند و تجربه شکست ها و پیروزی های انقلاب های گذشته را داشته اند نیز سخت است.

برای کشور ما، که فقط بر روی رویدادها سوار میشویم و به روندهای جهانی توجهی نداریم، شاید مثل همیشه وارد کردن یک تکنولوژی یا بستن قرارداد با چند شرکت که فقط بتوانند کار نصب و پیاده سازی چند دستگاه مورد نیاز و برقراری ارتباطات آنها را با استانداردهای مشخصی انجام دهند کفایت می کند. اما عدم درک مفهوم انسان-ابزار (Cyborg)، دیدن انسان و اشیاء در نقطه مقابل هم و نگرانی از جایگاه و کرامت انسان ها، موضوع بسیار عمیق تر و پیچیده تری خارج از این سند است که به فلسفه تکنولوژی مرتبط است و موضوع بسیاری از مقالات و کتاب های روز دنیاست.

مورد دیگر نیاز به حقوق و وضع قوانین و مقررات است. اما پیش از آن لازم است به کلمه “انقلاب” در انقلاب صنعتی چهارم که IOT تنها یکی از بخش های آن است بیشتر توجه شود. انقلاب یعنی دگرگون شدن کلیه ساختارها و حاکمیت های رایج به طوری که حتی قوانینی که باید قوانین را وضع کنند، اخلاقی که باید اخلاق را ارزیابی کند و مقرراتی که باید مقررات جدید را بسازند تغییر بنیادی می کنند. به عبارت دیگر، برای وضع قوانین متناسب با انقلاب جدید، ابتدا نیازمند تحول در مدل ذهنی قانون گذاران هستیم. در غیر این صورت انقلاب صنعتی چهارم، بیشتر شبیه به واردات مثلا یک قطعه یا دستگاه از یک کشور خارجی خواهد بود و نه نگاهی Disruptive به کلیه زیرساخت ها و فرایندهای سنتی کشور.

نگرانی دیگر احتمال بیکار شدن تعداد زیادی از انسان هاست. بدون شک با رشد تکنولوژی ها، روند بیکاری و کاهش مشاغل انسان های غیرمتخصص، بطور صعودی و چشمگیری افزایش خواهد یافت. چطور ممکن است از IOT حرف بزنیم اما از هوش مصنوعی، Big Data و رایانش ابری غافل شویم که اغلب مشاغل پر منفعت جامعه امروزی ما مانند پزشکان، حسابداران، بانک ها، بیمه ها، مشاغل صنعتی و کارگران تولیدی، راهنمایی و رانندگی، مشاغل نظارتی، مشاغل دفتری و … را کاملا تغییر خواهند داد.

چطور ممکن است با آمدن ربات هایی که بصورت هوشمند خط تولید را مدیریت و اجرا می کنند، اشتغال، دچار انقلاب و دگرگونی نشود؟ چطور ممکن است خانه های هوشمند و اتومبیل هایی که هر لحظه داده های رفتاری اتومبیل و راننده را جمع آوری میکنند صنعت بیمه کشور را به کلی متحول نکنند؟ (به منظور پرداخت حق بیمه منصفانه، شرکت بیمه لازمست مشتریان پرریسک و کم ریسک را بر اساس رفتار آنها مانند نوع رانندگی، نوع تغذیه، میزان فعالیت ورزشی متمایز کند.) و یا در بحث استخدام، تحلیل پیوسته رفتارهای شخص میتواند فرایندهای استخدام را به کلی متفاوت سازد. ضمنا بدیهی است که اگر دانش یا فناوری از کشورهای دیگر وارد شود، نیازمند به کارگیری مشاوران و متخصصان خارجی در کنار کارشناسان داخلی هستیم.

برخی دیگر از نگرانی ها، ایجاد فرهنگ مصرفی در حوزه IOT است، اما آیا دیگر صنایع اینگونه نیستند؟ صنعت خودرو، صنعت رایانه و تلفن همراه، صنعت مواد غذایی و کشاورزی، صنعت پوشاک، صنعت تجهیزات پزشکی و … چطور؟ آیا فقط در حوزه IOT دغدغه مصرف گرایی اهمیت پیدا میکند؟ اگر ما هم در یک حوزه فناوری حرف تازه ای برای دنیا داشته باشیم کشورهای دیگری خواهند بود که حاصل فکر و زحمت ما را “مصرف” کنند. اگر هم قصد رسیدن به اقتصاد تولید محور داریم که نیازمند تغییر نگرش و مدل ذهنی جامعه و البته مدیران و برنامه ریزان و ذی نفعان امر تولید و تجارت و واردات کشور هستیم. البته چون در برخی کشورها، قطعات به روش تولید انبوه و ارزانتر تولید میشوند، بدیهی است که برای دیگر کشورها مقرون به صرفه است که برخی تجهیزات را از این کشورها تهیه کنند.

برای ورود هر فناوری لازمست نیازهای اولویت دار را شناسایی کرد اما مهم است بدانیم اولویت از منظر چه کسی و بر اساس چه ملاک و اهمیتی؟ چه شاخصی برای اولویت وجود دارد؟ باید توجه داشت که IOT فقط اینترنت اشیا نیست، اینترنت ذهن، بدن و جان هم هست، اینترنت رفتارها هم هست، اینترنت زندگی هم هست. تشخیص الگوهای رفتاری اشخاص، عادت ها، سطح استرس، نوع شخصیت، پیشرفت بیماری ها، اختلالات رفتاری مانند اختلال دوقطبی همگی از خدماتی است که امروزه با کمک دستگاه ها قابل تشخیص هستند. اکنون شرکت های زیادی وظیفه هوشمند کردن منازل و تجهیزات را انجام میدهند و بر اساس اولویت هایی که از بازخوردها و سفارشات بازار بدست می آورند، تعداد زیادی ماژول سنسور و عملگر وارد کشور کرده و یا خود مونتاژ یا تولید میکنند.

۳ دسته مهم دستگاه های IOT یعنی دستگاه های قابل استفاده در خانه، اتومبیل و فناوری های پوشیدنی (wearable) همین الان در بازار ایران موجودند. خانه های هوشمند، زمان خالی بودن خانه، زمان هایی که فقط افراد پیر یا بچه ها درون خانه تنها هستند، زمان های پخت و سرو غذا در خانه، باز و بسته شدن درب و پنجره ها و همه دستگاه های منزل را مدیریت میکنند. در هنگام رانندگی، کلیه عادت های رانندگی، مکان هایی که راننده زیاد سفر میکند و اطلاعات سلامت راننده و خودرو بصورت لحظه ای قابل دسترس هستند. ساعت ها و دیگر فناوری های پوشیدنی که زمان های خواب و بیداری، ورزش، میزان پیاده روی، محل و مسیر رفت و آمد، تعداد تپش قلب و همچنین اپلیکیشن هایی که غذای روزانه و وزن را کنترل میکنند در حال استفاده هستند.

توجه به این نکته مهم است که برخی محصولات حوزه ICT غیر فیزیکی (نرم افزاری) می باشند؛ لذا واردات اینگونه محصولات با واردات به معنای سنتی (فیزیکی) و رعایت اولویت ها معنایی ندارد.

بر خلاف دوران انقلاب کشاورزی که در آن زمین و محدوده سرزمینی مطرح بود، در انقلاب صنعتی چهارم و IOT، محدود نبودن سرزمین ها به معنای حدود جغرافیایی از مزیت های اصلی و برجسته میباشد. نمیتوانیم از فناوری های M2M صحبت کنیم و در آن جغرافیا مطرح باشد. IOT یعنی من در ایران بتوانم به شیء ای که در کشوری دیگر است از راه دور متصل شوم و آن را کنترل کنم و برعکس. مگر اینکه منظور از IOT چیز دیگری باشد! در مورد سرزمین سایبری ایران نیز، مستحضرید که اگر بخواهیم در محدوده ای بیرون از کشور یعنی درون کشوری دیگر خدماتی ارائه کنیم، احتمالا آن کشورهای دیگر هم میخواهند در کشور ما خدماتی را به هم وطنان کشور خودشان ارائه دهند. یعنی لازمست به کشورهای دیگر هم اجازه دهیم در ایران سرویس دهنده هایی داشته باشند.

در مبحث حفظ امنیت و حریم خصوصی، باید توجه داشت که اشخاص مالک داده های خودشان و داده هایی که دیگران از آنها جمع آوری کرده اند هستند. حق دسترسی به داده های جمع آوری شده در مکان های عمومی را دارا هستند. اشخاص حق دسترسی، حذف، بکاپ گیری، استفاده و به اشتراک گذاری داده هایشان را به دلخواه خود و بصورت آنی و بطور همه جانبه در یک فرمت استاندارد دارا میباشند. ضمنا باید توجه داشت که در برنامه نویسی ارتباطات ماشین به ماشین، اشیاء میتوانند با پروتکل ها و یا زبان های برنامه نویسی متفاوتی با هم در حال صحبت باشند که از بیرون قابل درک و نظارت نیست. همچنین بر اساس فناوری های جدیدتر رمزنگاری و همچنین مباحث Blockchain امکان تشخیص هویت فرد، محتوا، نوع ارتباط، و داده ها وجود ندارد.

در بحث ایمنی و سلامت کاربران به دلیل جدید بودن این فناوری، در شرکت های پیشرفته هم مشاهده میشود که خطاهای سخت افزاری و نرم افزاری باعث بروز حوادث و یا نفوذ و هک شدن سیستم ها شده است. البته اغلب در زمان کوتاه برطرف میشود و در به روزرسانی های بعدی اصلاح میگردد. ضمنا به تازگی ایده مجهز کردن اتومبیل ها، خانه ها و غیره به “جعبه سیاه”، باعث شده بتوان همه اتفاقات و علائم را ثبت و پیگیری نمود. همچنین پیروی شرکت ها از استانداردها، پیاده سازی Open Source و در صورت امکان Open API برای توسعه محصولات اهمیت فراوان دارد. همچنین بسیاری از اشیا، نیاز به بروزرسانی (حتی دستگاه های ایمپلنت شده)، افزودن پچ های مورد نیاز و گاهی ریبوت شدن دارند.

در مورد پایش مخاطرات، اگر چه اغلب کشورها همیشه این دغدغه را داشته و دارند، از آنجا که در انقلاب صنعتی چهارم همه چیز از جمله اشتغال، اقتصاد، آموزش، کسب و کار، اجتماع و … متحول میگردند، بسیاری از این موارد در هر جامعه ای تحولات بنیادی خواهند داشت. بنابراین حتی نوع مخاطراتِ محتمل، به سختی قابل پیش بینی است. برای مثال اپلیکیشن های خانه های هوشمند که زمان های خالی بودن خانه ها را در خود ذخیره میکنند، میتوانند برای دزدها اطلاعات ارزشمندی فراهم کنند! لذا این پروسه نیز مانند بحث امنیت در هر حوزه دیگر، نیازمند متخصصان این حوزه، برنامه ریزی، آگاهی عمومی و گذشت زمان است.

البته میتوانیم امروز ضعف های کشورهای جلوتر از خود را ببینیم چون احتمالا مشکل آینده ما نیز خواهد بود. علاوه بر بحث های فنی، بخش دیگر مخاطرات مربوط به بحث های فرهنگی و آمادگی ذهنی انسان ها در پذیرش فناوری هاست که به دلیل جایگزینی هوش مصنوعی با انسان و همکار شدن انسان و روبات در کارخانه ها و فروشگاه ها و خانه ها بویژه در کشورهایی با نگاه سنتی، نیازمند توجه بسیار است.

در مورد آموزش های کاربردی و شناسایی فرصت ها و تهدیدها، نیاز مبرم به تربیت متخصصان حوزه تکنولوژی، متخصصان حوزه فلسفه تکنولوژی، متخصصان حوزه اخلاق تکنولوژی و متخصصان حوزه قوانین حقوقی تکنولوژی می باشد که در کشور ما به آن ها کمتر توجه میشود.

 نه تنها در حوزه IOT بلکه موارد بسیار مهمتر از جمله سواد رسانه ای، سواد ارتباطی، سواد شبکه های اجتماعی، سواد تفکر و تحلیل انتقادی، سواد سیستمی فکر کردن و بطور کلی سواد زندگی دیجیتالی پیش زمینه ای است که خیلی قبل تر از مباحث IOT لازم بوده آن را فرا بگیریم.

همچنین از موارد دیگری که حتما باید به مردم آموزش داد مطالعه دقیق موارد Terms & Conditions است که اغلب نخوانده در ابتدای کار یک نرم افزار یا دستگاه با آنها موافقت میکنیم. البته چون این متن ها برای کاربران عمومی، تا حدی پیچیده و طولانی است لازمست این موافقت نامه ها، قابل فهم تر و بصورت قابل انتخاب کردن برای کاربران نمایش داده شود. ضمنا کار با برخی دستگاه ها که قابلیت تعریف سناریو بصورت (ITTT: if this then that) دارند نیازمند آموزش به اشخاص میباشند.

در بحث مدیریت خدمات شهری و عمومی، زیرساخت ها به سه دسته حیاتی، حساس و مهم طبقه بندی میشوند. از آنجا که ذات مباحث ICT پویایی، تنوع و به روز بودن است این نگرانی ها دوچندان خواهد بود. علاوه بر این، بخاطر تغییرات اجتماعی مطمئنا مقاومت مردم بویژه در کشورهای محافظه کار و سنتی ما را بر می انگیزاند. همانطور که همین الان هم برخی اصناف (مثل صنف تاکسی داران) به دلیل عدم درک روند تکنولوژی به اپلیکیشن های درخواست تاکسی اعتراض دارند. در مباحث IOT نیز که قرار است نوع شغل انسان ها را تغییر دهد حتما مقاومت جدی شکل خواهد گرفت که نیازمند رشد آگاهی و سواد دیجیتالی جامعه است (نشان میدهد با اینکه درصد زیادی از ما به تلفن های همراه هوشمند و اینترنت پرسرعت دسترسی داریم اما سواد و فهم دنیای دیجیتال بسیار کم است).

ضمنا از آنجا که در حال حاضر هنوز شرکت های زیادی هستند که کسب و کار سنتی و کاغذی دارند بویژه در مباحث عمومی شهری، نیازمند هزینه بالایی برای تغییر مدل ذهنی افراد مخصوصا در فاز های ابتدایی می باشد.

در ارتباط با زیست بوم اینترنت اشیا، و ایجاد سیستمی از سیستم ها (Sytem of sytems) و ابری از ابرها (Cloud of Clouds) بخاطر ذات پویا و متنوع بودن تجهیزات و سیستم ها و همچنین تغییرات سریع و غیرقابل پیش بینی نرم افزارهای آنها، ممکن است یک شیء تا دیروز وظیفه ای را انجام میداده و امروز با تغییر برنامه، تبدیل به شیء با کارکردی متفاوت شود.

در مورد بکارگیری شرکت ها، سوال اینست که امروزه دولت ها چگونه میتوانند ارزشمندی شرکت ها را تعیین کنند؟ امروزه ملاک بزرگ و کوچکی شرکت ها به چه چیزیست؟ آیا میتوان جلوی ایده هایی که هر روز از طرف شرکت های استارتاپ مطرح میشوند و بطور Disruptive تمام صنعت و سرمایه گذاری های دولتی را دگرگون میکنند را گرفت؟ همان شرکت های کوچکی که با ایده های جدیدتر توانسته اند در یک حوزه، قوی تر و با هزینه مناسب تر خدمتی را ارائه دهند. آیا میتوان بزرگ شدن شرکت ها و میل به رقابت با خدماتی که سابقا در انحصار دولت بوده است و جایگاهشان اکنون در لایه های زندگی و رفع نیازهای مردم کاملا مشهود شده است را نادیده انگاشت؟ آیا اعمال حاکمیت در فضای انقلاب صنعتی چهارم که در آن فناوری هایی غیردولتی و غیرملموس حضور پررنگ دارند امکان پذیر است؟ این نگاه حاکمیت گرا شاید برای دوران های گذشته مناسب بوده باشد اما در دنیای جدید، جایگاهی نداشته و غیر منصفانه و غیر قابل اعمال است.

در بحث ارتباط با شبکه ملی اطلاعات، اینکه اشیا بتوانند داده هایشان را در شبکه ملی اطلاعات ارسال و دریافت کنند، هم بسیار خوب است و هم از طرفی چالش بزرگی است. از طرفی میتواند سطحی از امنیت و اطمینان را فراهم کند اما از طرف دیگر ترافیک ایجاد شده توسط تعداد بسیار زیاد اشیاء گوناگون که با پروتکل ها و روش های مختلف ارتباطی و امنیتی به ارسال و دریافت داده در شبکه ملی اطلاعات بپردازند، در صورتی که منابع پشتیبانی کافی موجود نباشد میتواند مشکل ساز باشد. ضمنا پیش زمینه این بحث، زیرساخت اتصال تمام اشیا به شبکه ملی اطلاعات است.

همچنین بحث اینکه سرویس دهندگان در داخل ایران میزبانی دهند بسیار خوب است اما مانند مورد بالا نیازمند تجهیزات و اقدامات پیشتیبانی قوی شبکه و امنیت و همچنین نرم افزار و دیتابیس ها می باشد. ضمنا برخی نرم افزارها، پلاگین ها، دیتابیس ها و همچنین تجهیزات شبکه و امنیت (لایسنس های دستگاه ها) جایگزین های داخلی و بومی ندارند.

در کنار چارچوب سند الزامات حمایت از داده ها که لازمست به دقت تعریف شود، مهمترین مسئله میزان اعتماد مردم است. بحث شفافیت (Transparency) و اینکه بدانیم شرکت های سازنده اشیاء، چه داده هایی را از ما جمع آوری میکنند، چه کسانی از این داده ها استفاده میکنند، چه کسانی به این داده ها دسترسی دارند، چگونه و چه استفاده ای از داده ها میکنند و اینکه شرکت چه سیاستی برای امنیت و حفظ حریم خصوصی کاربران دارد لازمست بطور شفاف در Terms of use بیان شود.

نباید مخفیانه داده هایی از کاربر جمع آوری شود که کاربر اطلاع ندارد. باید راهی وجود داشته باشد که فرد داده هایی که از او ذخیره شده اند و چگونگی استفاده از آنها را مشاهده کند. بدون رضایت شخص نباید داده هایی که برای یک هدف خاص جمع آوری شده برای هدفی دیگر استفاده شود. شرکت ایجاد کننده، نگهدارنده و استفاده کننده رکوردها باید قابل اعتماد بودن داده ها را برای اشخاص تضمین کند و احتیاط های لازم را برای ممانعت از استفاده های نادرست از داده ها در نظر بگیرد. بدیهی است که شخص باید بتواند هر لحظه بنا به میل خود Opt-out و Opt-in کند.

در تکنولوژی های جدید مانند Blockchain کلیه مبادلات بانکی، قراردادها، ارتباطات و اطلاعات … بدون شناسایی فرد و بدون گذاشتن رد پا و حتی بدون ثبت در یک پایگاه داده متمرکز صورت میگیرد.

اگر حفظ حاکمیت فضای مجازی مد نظر است شاید امروزه تنها راه باقیمانده، آموزش و بالا بردن سواد دنیای دیجیتال مردم باشد. چون حتی اگر امروزه راهکار کوتاه مدتی برای کنترل و محدود کردن و اعمال حاکمیت بر فضای دیجیتال مردم پیدا شود در روزهای بسیار نزدیک، هیچ گونه حاکمیتی به شکل سنتی توسط دولت ها و شرکت ها و سازمان ها بر مردم نمیتوان اعمال کرد.