هر بار که به نوع و شکل مشاغل آینده فکر میکنم اغلب چندین حس را میتوانم در خودم بیابم. نوعی ترس از سر نادانی، نوعی شادی از سر امید به پیشرفت ها و نوعی ابهام بخاطر ذات غیر قابل پیش بینی آینده. کافیست کمی پیگیر مقاله ها و اخبار فناوری ها باشیم تا به تغییرات سریع مشاغل در دنیا پی ببریم. در دنیای امروز گوشی های هوشمند، فناوری های پوشیدنی، شبکه های اجتماعی، کلان داده ها و یادگیری ماشین ها، بر مشاغل ما انسان ها سایه انداخته اند. فعالیت در این شرایط آمادگی متفاوتی از آنچه پدر و مادر و مدارس در گذشته کودکان را برای آن آماده میکردند نیاز دارد. امروز من برای نصیحت کردن فرزندم از کدام پند هایی که پدر و مادرم روزی به من آموختند میتوانم استفاده کنم؟ چه نصیحتی درباره چگونگی مواجهه با فناوری هایی که امروزه از هر چیز و هر کس در زندگی به ما نزدیک ترند وجود دارد؟ فناوری هایی که صبح ما را از خواب بیدار میکنند و شب برایمان قصه ها میگویند تا در آغوش آنها به خواب برویم.
گرچه ما به نصیحت و پند و اندرز گفتن عادت و علاقه داریم، قطعا منظورم نصیحت کردن نیست. اگر هم نصیحتی نیاز باشد این ما هستیم که باید از نسل های بعدی خود بخواهیم تا کمی ما را نصیحت کنند. چون اگر پای آنها را قطع نکرده باشیم و آنها را زیر پایمان له نکرده باشیم آنها هستند که باید روی شانه های ما قرار بگیرند تا بلکه با چشمان دوربین خودشان مسیر را نشانمان بدهند. چشم بسیاری از ما برای دیدن آینده کم بیناست و به همین خاطر چون تصویر مبهم و کدری را ملاحظه میکنیم احتمالا تکنولوژی ها را همچون غولی ترسناک میبینیم و از آن وحشت میکنیم. هدفم از این حرف ها هیچ نیست جز روی کاغذ آوردن کمی از تفکراتم. و احساس نیاز به بیشتر اندیشیدن، بیشتر خواندن، بیشتر شناختن و بیشتر آماده شدن. بجای ترسیدن و چشم بستن.
در روزگاری که روبات ها میتوانند مانند ما و حتی بهتر از ما انسان ها صحبت کنند، بازی متفاوت میشود(game changer). امروزه دستیاران دیجیتال(personal digital assistant) نه به معنای یک کامپیوتر جیبی و همراه، بلکه به عنوان یک خود دیگر از ما (a second self) و حتی آگاه تر از خودمان به خودمان تبدیل شده اند. این شخصیت دیگر خودمان (alter ego) اموری را بجای ما انجام میدهد، قرار ملاقات هایی را تنظیم میکند و به جای ما در مراسم و جلسه و دید و بازدید ها شرکت میکند. اینکه بهترین زمان ملاقات را دستیار دیجیتال من در مذاکره با دستیار دیجیتال شما تعیین کند البته هر انسانی را به فکر وامیدارد. کاری که مدت هاست بعضی از ما انسان ها آن را به فراموشی سپرده ایم. کاش میتوانستیم کمی روندهای تکنولوژی را بهتر ببینیم تا میفهمیدیم بزودی دیگر شغلی به نام منشی و مسئول دفتر و هماهنگ کننده و غیره نخواهیم داشت. شما برای یافتن پاسخ یک سوال به گوگل بیشتر اعتماد دارید یا به دوستتان؟ اگر شوخی ها و انسان برتربینی هایمان را کنار بگذاریم، خواهیم دید که امروز موتورهای جستجو با الگوریتم های یادگیری شان بسیار بهتر از ما انسانها کار گشتن و گردآوری مطالب را انجام میدهند. همینطور بسیار بهتر از ما کار هماهنگی ها و برنامه ریزی ها را. مدت هاست که نتایج آزمایش ها و تحقیقات متخصصان علوم شناختی ثابت کرده که انسان ها در تصمیم گیری ها عموما بسیار نابخردانه عمل میکنند. ما انسان ها بخاطر ذهنیات و تجربیات گذشته خود، غرق در سوگیری ها، پیش قضاوت ها و احساسات هستیم که قطعا در نتیجه تصمیم گیری های ما موثر است. برخی از این خطاها بطور درونی و ناآگاه است و برخی تحت تاثیر عوامل خارجی و محیطی.
به نظرم میرسد پدر و مادری که کمی توانایی دیدن روندهای پیشرفت تکنولوژی ها را داشته باشد قطعا به فرزند خود پیشنهاد شغل های پر درامد امروزی را نمیکند. باعث تاسف است اگر ما بر اساس مدل ذهنی منسوخ دهه های پیش یعنی در زمان تحصیل و انتخاب شغل خودمان، بخواهیم برای فرزندمان که قرار است شغل و رشته ای برای امروز و دهه های بعدی خود انتخاب کند پیشنهاد کنیم. فکر میکنم برای کسی که دید خوبی از روند ها ندارد شاید بهترین کار سکوت باشد. چه بسا چیزی نگفتن و آزاد گذاشتن انتخاب فرزندان بهتر از آن باشد تا اینکه مدام بخاطر ترس ها و نگرانی های خودمان برخی مشاغل و رشته های کلیشه ای را به فرزندانمان تحمیل کنیم. البته دیدن تغییرات مشاغل برای کسی که چشمانش را به تغییرات بسته است غیر ممکن است.
اگر از برخی مشاغل که هنوز جنبه فیزیکی و یدی دارند و کمی دیرتر جای خود را به روبات ها میدهند بگذریم، مشاغل پر تقاضا در کشور ما مانند پزشکی، حسابداری، مدیریت و بسیاری دیگر، همین امروز هم دچار تحول شده اند. برچسب ها و دستبند های هوشمند متصل به شخص هر لحظه وضعیت سلامتی بدن را ثبت و گزارش میدهند. سیستم های خبره پزشکی کار پزشک را در تشخیص بیماری ها انجام میدهند. یونیت های دندان پزشکی اتوماتیک، انجام عمل های جراحی از راه دور و یا خودکار و بسیاری موارد دیگر. ناگفته نماند که پیشرفت های ژنتیک و اعمال تغییرات در ژن ها باعث کاهش بیماری های ژنتیکی و قوی تری شدن سلول ها برای جلوگیری از بیماری ها و افزایش طول عمر، موجب تغییرات زیادی در این نوع مشاغل شده است.
در مورد مشاغل مرتبط با حسابداری و مدیریت با وجود نرم افزارها و از بین رفتن روال های کاغذی به مرور نیاز به حسابدار و کمک حسابدار بسیار کاهش خواهد یافت. با وجود سیستم های اطلاعات مدیریت که به تصمیم گیری های مدیریتی می انجامد امروزه با کمک روش های تشخیص الگو از طریق کلان داده ها و یادگیری ماشین شغل مدیران و تحلیلگران مالی نیز تغییرات فراوانی را شاهد است.
حتما شروع خدمات رسانی شرکت های درخواست هوشمند تاکسی را در کشورمان را به یاد دارید. گاهی هنوز هم اعتراض هایی را میبینید که از طرف کسانی است که تغییرات و روند تکنولوژی را ندیده اند و نمیبینند. و چقدر نزدیک است که این وضع را برای مشاغلی مانند بانکداری، بیمه و صنایع مرتبط مشاهده کنید. گرچه صاحبان این کسب و کارها کم و بیش این نسیم را حس میکنند اما حیف که فقط بعد از طوفان آن را باور میکنند. (شاید دلیل ادامه مشاغل سنتی، کمک به حفظ نیروی کار باشد. نیروی کاری که اغلب هم غیر متخصص و با سطح دانش و قدرت انعطاف پذیری کم است. مطمئنا هر کشور روزی با در نظر گرفتن هزینه و فایده حفظ مشاغل سنتی در مقایسه با جایگزینی ماشین ها به این نتیجه میرسد که به صرفه تر است بجای حفظ و ادامه مشاغل انسان هایی که کارشان امکان مکانیزه و اتوماتیک شدن دارد برای توانمند کردن نیروها هزینه کند.)
امروزه با اتومبیل های بدون راننده و پهپاد های حمل کالا میتوان به وضوح آینده ای را دید که در آن شغلی به نام راننده تاکسی، اتوبوس، پیک، پستچی و … به شکل فعلی نخواهیم داشت. Drone هایی که کالا را درب منزل شما تحویل میدهند بسیاری از فعالیت ها و مشاغل را تغییر میدهند. علاوه بر این با کمک فناوری اینترنت اشیا، دیگر مامور ثبت کنتورها را در کوچه و پس کوچه ها نخواهیم دید. میتوانید حدس بزنید چرا به شغل آمارگیر دیگر نیاز نخواهیم داشت. و به جای تعداد زیاد پلیس هایی که سر چهارراه ها می ایستند، تنها یک پهپاد بالای چهارراه مشغول نظارت خواهد بود.
ربات های نظافت و جاروکشیدن و مراقبت از سالمندان و کودکان در خانه ها، همین امروز هم زحمات زیادی میکشند که قطعا در آینده احساسات و عواطف بیشتری را نیز فرا خواهند گرفت. در رستوران ها و مهمانی ها وظیفه سرو غذا و جابجایی ها را بسیار رسمی تر و محترمانه تر از حتی انسان ها انجام خواهند داد.
در کارگاه ها و کارخانجات بیشتر از امروز بازوهای ربات ها جایگزین بازوهای پرخطا و خسته انسان ها خواهند شد. و کار مسئولین خطوط و نظارت کیفی را بسیار تغییر خواهند داد.
کشاورزان نسل سوم (Farmer 3.0) با کمک فناوری های هوش مصنوعی، سنسورهای اتوماتیک، روباتیک، پهپادها و مهندسی ژنتیک در کنار تحلیل کلان داده ها شغلی بسیار دانشی تر در مقایسه با کشاورزان این روزگار خواهند داشت. ضمنا روش های کشاورزی عمودی (Vertical Farming) محدودیت های زمین کشاورزی را کاهش میدهد. دامپرورانی که به فناوری هایی برای ایجاد جایگزین های آزمایشگاهی گوشت Lab Grown Meat/Alt Protein آشنایی دارند و میدانند که بدون پرورش و کشتن حیوانات هم میتوان پروتئین با کیفیت بالاتر ایجاد کرد. (برای سیر کردن ۸ میلیارد انسان روی زمین و تولید غذای کافی، مباحث تولید غذا در آزمایشگاه و همچنین مباحث تغییر و اصلاح ژن ها مانند CRISPR اهمیت فراوان می یابند.)
حتما میتوانید حدس بزنید که نانوتکنولوژی، بایوتکنولوژی، فناوری های ساخت باتری هایی با کارایی بیشتر چه تغییراتی در زندگی و مشاغل امروز و فردای ما ایجاد کرده است.
فکر میکنم زندگی در این دنیای همیشه روشن (always-on) بر خلاف زندگی سنتی و ذهن های نیمه خاموش مان، ما را بیشتر مجبور به مطالعه و اندیشه درباره فلسفه تکنولوژی و اخلاق تکنولوژی میکند. سعی میکنم به مرور مطالب بیشتری درمورد اخلاق و فلسفه فناوری در اینجا بنویسم.